-
2023-02-09 12:30:00+00:00
Suqsurday qiz: suqsur nima?
Suqsur soʻziga badiiy adabiyotda, soʻzlashuvda uchrab turamiz:
Koʻkqamish koʻlidan suqsur uchirdim,
Suqsurni izlagan lochin boʻlaman.
«Alpomish».
Suqsur – oʻrdaksimonlar oilasiga mansub, patlari uzun va ingichka qush. Bu qush chiroyli boʻlgani uchun oʻxshatish vositaga ham aylangan. Suqsurdek soʻzi shu qush kabi chiroyli, qaddi-qomati kelishgan degan maʼnoga ega: suqsurday qiz, suqsurdek goʻzal, suqsurday bola, suqsurdek yigit.
Suqsur soʻzi suxsur shaklida ham ishlatiladi.
-
2023-02-09 09:35:00+00:00
Rangtasvir
Bu soʻz tasviriy sanʼat turini; biror qattiq yuzada rangli ashyolar, masalan, boʻyoqlar yordamida badiiy asar yaratish usulini va shu yoʻl bilan yaratilgan badiiy asarni anglatadi:
Festivalda mamlakatimizning 250 dan ortiq iqtidorli yosh ijodkorlari rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik, amaliy sanʼat, dizayn va boshqa sanʼat turlari boʻyicha sara ijod namunalari bilan ishtirok etdilar.
Gazetadan.
Rangtasvir juft soʻz emas, qoʻshma soʻz. Uni chiziqcha bilan yozish xato.
📌 Demak:
Rangtasvir ✅
Rang-tasvir ❌
-
2023-02-08 14:00:00+00:00
-
2023-02-08 12:30:00+00:00
Amaliyot: aniqlikka intiling
Xabardan:
Oʻzbekiston Prezidentining tegishli farmoyishi bilan Markaziy harbiy okrug qoʻshinlari qoʻmondoni general-mayor Oybek Saidov Sharqiy harbiy okrug qoʻshinlari qoʻmondoni etib tayinlandi. Bu haqda vazirlik matbuot xizmati xabar berdi.
Muharrirlardan biri bot orqali yozib qoldi: “Qaysi vazirlik ekanini yozmagan. Garchi ziyolilar va jurnalistlar bilsak-da, koʻpchilik qaysi vazirlik ekanini bilmasligi mumkin”.
Haqiqatan, shunday. Garchi qaysi vazirlik nazarda tutilayotganini mantiqan tushunish imkoni bor boʻlsa-da, ilk oʻrinda aniq-tiniq aytish kerak: Mudofaa vazirligi. Keyingi jumlalarda vazirlik deb ishlatish mumkin.
-
2023-02-08 06:00:00+00:00
Toshkentda turk xalqiga gumanitar yordam yigʻish boshlandi
Turkiyaning janubi-sharqiy viloyatlarida roʻy bergan kuchli zilzila oqibatida talafot koʻrgan hududlarga Oʻzbekistondan insonparvarlik yordam yuboriladi.
Kerakli mahsulotlarni yigʻish Oʻzbekiston Savdo-sanoat palatasi hamda “Yoshlar – kelajagimiz” jamgʻarmasi koʻmagida tashkil qilinmoqda.
Turkiyaga yuboriladigan insonparvarlik yordami uchun zarur mahsulotlar roʻyxatiga bolalar va kattalar uchun qishki kiyimlar, chodir, yotoq, isitish vositalari, generatorlar, chidamli oziq-ovqat konservalari, chaqaloqlar boʻtqasi va tagliklari, tozalash va gigiyena vositalari kiritilgan.
Gumanitar yordam berish istagida boʻlganlar quyidagi manzilga borishlari mumkin:
Toshkent shahri, Yakkasaroy tumani, Bobur koʻchasi, 30-uy. Toshkent toʻqimachilik va yengil sanoat instituti texnoparki.
🔎 Joylashuv
-
2023-02-08 05:30:00+00:00
“Namchil”dagi -chil nima?
Tilimizda -chil qoʻshimchasi bilan tugaydigan bir qancha soʻz mavjud. Namchil, izchil, dardchil, epchil, serchil, gʻamchil... Oxirgi ikkitasi izohli lugʻat kiritilmagan. Serchil – sinchkov, eʼtiborli; gʻamchil – gʻami koʻp, gʻamli degani.
Koʻz yosh nima – gʻamchil shiradir,
Quyosh nima – yarmi xiradir.
Dunyo nima – ulkan oʻradir,
Yelkangizdan otdingiz, ota.
Husan Karvonli, “Ota”.
Bularni eslashimga Qoshgʻariy bobo lugʻatidagi bir izoh sabab boʻldi.
“Bir narsa ustidagi harakat uzoq davomli boʻlganligini, moʻlligini bildirgan soʻzga -chil qoʻshiladi, – deyiladi “Devonu lugʻotit-turk”da. – Chunonchi, tupchil yer (sershamol yer) iborasida shamol maʼnosidagi tupi soʻziga -chil qoʻshilib, bu soʻz davomlilikni anglatuvchi sifatga aylangan”.
Mahmud Qoshgʻariy yogʻmurchil yer degan iborani ham misol qilib keltiradi va u seryomgʻir yer deb izohlanadi. Koʻp kasal boʻladigan kishiga nisbatan esa igchil degan soʻz ishlatilgan ekan.
Ammo hamma otga ham -chil qoʻshilavermaydi, chunki, muallifning guvohlik berishicha, “bu qoida uncha keng tarqalmagan”.
Yogʻmurchilning bugun muomaladan chiqib ketgani ham Qoshgʻariy bobo fikrini tasdiqlab turgandek.
Elmurod Nishon
-
2023-02-07 17:10:17+00:00
Qoʻshma ot va qoʻshma sifatlar imlosi | 2️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari
Savodxonlik boʻyicha darslarning ikkinchisi chiqdi. Tiniqroq formatda koʻrmoqchi boʻlsangiz, yutubga oʻtasiz.
-
2023-02-07 11:15:02+00:00
Hamkasb doʻstlarim, ona tili darsligi rassomlari Sarvar Farmonov va Umid Sulaymonovlarning turk xalqiga hamdardlik ifodasi sifatida chizgan suratlari ijtimoiy tarmoqlarda keng tarqalmoqda. Bu suratlar hamdardligimizning ramziga aylanib ulgurdi.
-
2023-02-06 13:35:00+00:00
Rasul Hamzatov
***
“Ayting menga, ayting, eng jirkanch kimdir?”
“Titrab-qaqshab turgan qoʻrqoq bir erkak!”
“Ayting-chi, undan-da jirkanchroq kimdir?”
“Sukut saqlab turgan qoʻrqoq bir erkak!”
***
Juda gʻalati-da nasiba, taqdir,
Tole ham bemavrid kuladi gohi.
Yeyishga goʻsht koʻp-u, tishim yoʻq hozir,
Atala ichgandim tishim bor chogʻi.
***
Lochinni shikorga shaylashar bunday:
Uch kun na don yegay va na suv ichgay.
Hokimiyatga tashna kaslar ham shunday:
Oʻlguday och boʻlar, oʻlguday mechkay.
***
Ishtonlari yamoq tillo bolalik,
Zavqlaringga yana toʻlsam qaniydi.
Oʻsmirlikka qaytib shodon, behadik,
Uyatchan, sodda, gʻoʻr boʻlsam qaniydi.
Rus tilidan
Orif Tolib
tarjimalari
-
2023-02-06 08:35:00+00:00
Bir usulli polvon
Kurashchi boʻlishni judayam istaydigan bir bola bor edi. Taqdirning sinovini qarangki, u avtohalokatda chap qoʻlidan ayrildi. Ota-onasi koʻngli oʻksimasin deb bolani bir murabbiyga topshirdi. Ammo bechora bolaning kayfiyati juda tushkun edi, umuman polvon boʻla olmayman degan gap xayoliga oʻrnashib olgandi. Ustozi, agar u yetarli darajada shugʻullansa, hatto chempion ham boʻlishi mumkinligini aytdi. Bola bu gapga u qadar ishonmadi-yu, lekin yuragida umid uchqunladi.
Ustoz birinchi darsda unga sogʻ qoʻli bilan raqibni tutib, ustidan oshirib yerga urishni oʻrgatdi. Ammo ikkinchi, uchinchi va undan keyingi darslarda ham faqat shu xilda shugʻullanishdi.
Bola bir xil harakatni qaytaraverishdan zerikdi. Bir kuni ustoziga bu usulni yaxshi oʻzlashtirib olganini, boshqa usullarni oʻrganmoqchiligini aytdi. Ustozi esa bunga rozi boʻlmadi.
– Bu usulni eng zoʻr darajada bajaradigan polvon sen boʻlishingni istayman, – dedi u.
Bola bir harakatni takrorlayverib, hadisini oldi, uni juda tez bajarishni oʻrgandi. Biroq boshqa usulni hozircha bilmasdi.
Bir kuni ustozi uni musobaqaga yozdirdi. Bola bu xabarni eshitib, esankiradi:
– Raqiblarim birinchi urinishdayoq meni agʻdarishsa kerak, – dedi.
Ustozi esa:
– Sen bilganingni amalda qoʻlla, shuning oʻzi yetarli, – deb taskin berdi.
Bola ilk olishuvda raqibini qiyinchiliksiz yengdi. Keyingi raqiblarni ham magʻlub etdi. Holbuki bittagina usulni ishlatayotgandi. Ammo negadir raqiblari unga qarshilik koʻrsata olmasdi. Finaldagi raqibining gavdasi ikki baravar katta edi, shunga qaramay, bola uni ham yer tishlatdi.
Bolaning qalbi sevinch-u hayratga toʻla edi. Shunday kuchli polvonlar menday bitta qoʻli yoʻq bolaga qanday qilib osongina magʻlub boʻlyapti deb oʻylardi u. Ustozi bu holga tushuntirish berdi:
– Oʻgʻlim, sen qoʻllayotgan usul kurashdagi eng zoʻr usullardan biridir. Unga qarshi turishning birgina yoʻli bor: raqibning chap qoʻlini tutib olish kerak...
👉 “Ibratli hikoyalar”dan
“Irfon” taqvimida chop etilgan.
-
2023-02-06 08:30:00+00:00
Bogʻgami yo boqqa? | 1-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari
Yutubdagi darslarni telegram kanalga ham qoʻyib bormoqchiman. Video hajmi anchagina kichik boʻladi.
-
2023-02-06 05:25:24+00:00
Qisqa vaqt davomida va qiyinchiliksiz erishilgan muvaffaqiyatlar uzoq saqlanib turmaydi.
Henri Ford
-
2023-02-05 07:00:00+00:00
Hamburger va ahmoq odamning nima bogʻliqligi bor?
🍔 Bu mazali soʻzning kelib chiqishi Germaniyaning Hamburg shahriga aloqador. Lekin bu taom va shahar oʻrtasida toʻgʻridan toʻgʻri oʻzaro bogʻliqlik yoʻq.
🚢 1869-yillarda Hamburgdan Amerika tomon ketayotgan yoʻlovchilar kemada “Hamburgh sausage” tanovul qilgan. Sosiklar tosterda qizitilgan non ustida yoʻlovchilarga taqdim qilingan.
🇺🇸 Hamburger birinchi bor qaysi mamlakatda tayyorlangani nomaʼlum, lekin shunga oʻxshash ovqat turlari birinchi bor AQSH taraflarda reklama qilingan ekan.
🤪 Hamburger deganda xayolimizga doimo ovqat keladi. Lekin ingliz tilining “koʻcha” variantida, yaʼni slengida hamburger soʻzi ahmoq va foydasiz odam degan maʼnoni bildiradi. Shuning uchun inglizcha gapirganda bu soʻzni ehtiyot boʻlib ishlatavering:
🟠 The guy is just hamburger. You canʼt teach him anything.
⚪️ Bu bola – shunchaki foydasiz odam. Siz unga hech narsa oʻrgata olmaysiz.
Teacher Azam sahifasidan
-
2023-02-04 15:00:00+00:00
Pulli kurslar oʻrniga bepuli 🔥
Pulli onlayn kurslar haqidagi soʻrovnomada savodxonlik va imlo yoʻnalishi eng koʻp ovoz toʻplayapti. Toʻgʻrisi, kurs haqida soʻraganlarning koʻpchiligini narx masalasi qiziqtirdi. Sizlarga TEKIN variantini taklif qilmoqchiman.
Yoshlar ishlari agentligi bilan hamkorlikda “Ibrat farzandlari” loyihasi doirasida savodxonlik darslarini yoʻlga qoʻydik. Darslarni YouTube platformasida kuzatib borishingiz mumkin. Yaqinda oʻz kanalim faoliyatini ham yoʻlga qoʻymoqchiman. Unda boshqa mavzularda ham lavhalar joylashtiriladi.
Savodxonlik boʻyicha bilimlarini oshirmoqchi boʻlganlar tortinmasdan YouTubeʼga oʻtaverasizlar. Biz – xizmatda, siz – izzatda 😉.
Darslarda eng koʻp xato qilinadigan oʻrinlarga eʼtibor qaratishga, chalkash vaziyatlarga yechim topishga harakat qilaman. Birinchi dars:
👉 Bogʻgami yoki boqqa?
-
2023-02-03 12:50:27+00:00
Kurslarda nimalar oʻrgatiladi?
Har bir kurs bir oyga yoki bir oylik bosqichlarga moʻljallanadi va 10 soatdan iborat boʻladi. Qaysi yoʻnalish boʻyicha kurs ochiladigan boʻlsa, uning mundarijasi oldindan eʼlon qilinadi. Eng muhim mavzularni qamrab olish va darsning 1/3 qismini amaliy mashgʻulot shaklida oʻtkazish rejalashtirilgan.
Koʻpchilikda savol tugʻilayotgani uchun kurslarning mazmun-mohiyatini qisqacha tushuntirib oʻtaman:
👉 Tahrir va korrektura: post, maqola yoki kitobni tuzatishlar kiritib yaxshilash, xatolarini toʻgʻrilash, mazmun va imlo jihatidan nashrga tayyorlash.
👉 Savodxonlik va imlo: imloviy savodxonlikni oshirish, tinish belgilarini qoʻllash bilan bogʻliq bilimlarni kuchaytirish.
👉 Davlat tilida ish yuritish: davlat idoralarida ishlaydigan, xat-hujjatga ishi tushadigan kishilarning ish yuritish bilan bogʻliq bilimlarini kuchaytirish, kundalik faoliyatda shu boʻyicha duch kelayotgan muammolari, savollariga yechim topish.
-
2023-02-03 12:25:00+00:00
Pulli onlayn kursda oʻqiysizmi?
Ikki yildan buyon onlayn kurs ochish rejasi bor. Lekin ishlar koʻpligi uchun buning imkoni boʻlmadi. Nasib qilsa, yaqin bir oy ichida vaqtim nisbatan bemalol boʻlib qoladi. Shu sabab koʻp yillik rejalarimdan birini amalga oshirmoqchiman.
Kurs uchun bir necha yoʻnalishlar bor. Quyida soʻrovnoma shaklida yoʻnalishlarni tashlayman. Ulardan birortasida qatnashishni jiddiy istasangiz, belgilang. Agar bunday rejangiz boʻlmasa, Natijani koʻrish variantini tanlab, soʻrovnoma natijalari bilan tanishishingiz mumkin.
Xudo xohlasa, eng koʻp ovoz toʻplagan yoʻnalish boʻyicha pulli onlayn kurs ochaman.
Yoʻnalishlar:
1️⃣ Tahrir va korrektura.
2️⃣ Savodxonlik va imlo.
3️⃣ Davlat tilida ish yuritish.
-
2023-02-03 05:30:00+00:00
Kitobiy soʻzlar: chunonchi
Garchi izohli lugʻat bu soʻzni kitobiy soʻzlar qatoriga qoʻshmagan boʻlsa-da, uni bemalol shu safga qoʻyish mumkin. Bir oʻylab koʻring, kitoblar, turli nashrlardan boshqa joyda uchratganmisiz uni? Unga kam duch kelganimiz uchun baʼzan yanglish maʼnoda ham tushunamiz.
Chunonchi soʻzi yaʼni, masalan; jumladan maʼnolariga ega:
Ishqibozlik ham har xil boʻladi, chunonchi, birov gulga, bulbulga, birov mashinaga, yoʻrgʻa otga ishqiboz...
“Mushtum”.
Odam tanasida A vitamini faqat boshqa biror moddadan, chunonchi, sabzavotlar, koʻkatlardan ajralib chiqadigan karotin degan moddadan hosil boʻladi.
Gʻ. Mahkamov, “Salomatlik garovi”.
Oʻquvchilik yillarimda bir sinfdoshim mavzuni darsda deyarli yoddan aytib bergandi. Kitobda bor boʻlgani uchun orada chunonchi soʻzini ham ishlatgan, bu hol ozroq kulgiga sabab boʻlgandi. Chunki bu soʻzni jonli tilda birov ishlatmaydi-da.
-
2023-02-02 12:30:00+00:00
40 milliondan bitta...
Bir oilada 3 imkoniyati cheklangan farzand yashaydi. Dyushen mushak disforiyasi – genetik kasallik. Bunda bemorning mushaklari zaiflashib boradi, avvalgiga harakatlaning, keyin yurak va o'pka kabi muhim organlarning ham faoliyati to'xtaydi...
Farzandlarning kattasi faqat barmoqlarini qimirlata oladi, ikkinchisi oyoqlarini his qilmaslik darajasida. Eng achinarlisi, kasallik qizlarda 40 milliondan bir holatda uchraydi. Va oilaning 3-bemor farzandi, qizaloqda u qayd etilgan.
O'zbekistonda yangi tug'ilgan chaqaloqlardan bu kasallik bo'yicha tahlillar olinmaydi. Shu sababli ota-ona farzandlarining to'ng'ichida kasallik borligini bilib qolganda juda kech bo'lgan, farzandlar soni uchtaga yetgan edi.
"Davlatimizdan iltimos qilar edim, yangi tug'ilgan chaqaloqlarda mazkur kasallik diagnostikasi yo'lga qo'yilsin, bu kabi kasal bolalar ko'paymasin" deydi ona.
Kasallikning davosi topilmagan, lekin nafas olishga yordam beruvchi apparatlar, transformer nogironlik aravachalari sotib olishda ularga yordam berish mumkin.
👇 Ularga yordam bermoqchi bo'lsangiz
Uzcard: 8600 3329 0372 0625
Баратова Дилрабо
Ushbu vaziyatni o'z maqolasida yoritib katta ishga qo'l urgani uchun Dilbar Elmanovaga tashakkur!
-
2023-02-02 08:30:00+00:00
Kitobiy soʻzlar: inchunin
Bu soʻzni badiiy va publitsistik asarlarda uchratamiz. Jonli tilda qoʻllanmaydi. Lekin maʼnosini baribir bilib olish kerak. Hayotimiz soʻzlashuvdangina iborat emas, baʼzan kitob ham oʻqiymiz-ku 😉.
Inchunin soʻzi shunday, xuddi shuning kabi; shuningdek maʼnolarini beradi:
Inchunin, Qulmatqorani bir kun emas, bir kun ship-shiydam qilib, goʻlaxxonada tiz choʻktirish orzusi qanchalik lazzatli!
A. Muxtor, Opa-singillar.
Savr keldi – ekinchiga davr keldi, deganlaridek taqachining ustaxonasi eski omoch, mertik ketmon... inchunin, turli-tuman temir-tersak bilan toʻlib-toshgan.
A. Muxtor, Chinor.
👉 Bugungi yozuvchi yoki jurnalist bu kabi soʻzlarni ishlatmagani maʼqul deb hisoblayman. Chunki olifta soʻz va ifodalar asarni bezamaydi, oʻquvchini bezdiradi xolos. Istisno holatlar ham bor, albatta. Deylik, maʼlum bir tarixiy davr yoki kishining oʻziga xos tabiatini koʻrsatish uchun bunday soʻzlardan foydalanish mumkin.
❗️ Bu soʻzni inchunun, inchinun kabi shakllarda qoʻllash uchrab turadi. Lekin bu xato.
-
2023-02-02 05:30:01+00:00
Badia nima?
Badiani qandaydir adabiy janr deb tushunish uchrab turadi. Aslida u bunday maʼnoga ega emas. Izohli lugʻatga koʻra, badia soʻzi ikki xil mazmunda qoʻllanadi:
1️⃣ Nafis, nodir.
Shoir, yozmaysanmi, qani yil boʻyi
Avaylab-asragan badia satring?
Gʻ. Gʻulom.
2️⃣ Kishining diqqatini tortadigan badiiy asar.
Shoirdan bizga lirik badialar, falsafiy mushohadalarga boy manzumalar meros boʻlib qoldi.
“Fan va turmush”.
-
2023-02-01 11:15:02+00:00
Qumanjir: kaktus va anjirning nima bogʻliqligi bor?
Toʻgʻrisi, qumanjir soʻzi qanday hosil boʻlib qolganiga hayron edim. Kaktus bilan anjirning nima aloqasi bor? Nimaga anjirga qiyoslangan?
❗️ Kalavaning uchi topildi.
Taniqli muharrir Jamshid Shodiyevning aytishicha, kaktusning anjirga oʻxshash shirin mevasi boʻladi va u isteʼmol qilinadi. Misrda biz bilgan anjir ham, kaktus mevasi ham at-tiyn, yaʼni anjir deb atalar ekan. Kaktus anjiri, yaʼni qumanjir meva-sabzavot doʻkonlarida, odamlar yetaklab yuradigan arava-rastalarda sotilar ekan.
Vikipediya maʼlumotlariga koʻra, turklar kaktus mevasini eshakanjir, hind anjiri, farang anjiri, farang yemishi, tikanli anjir, qaynanatili deyisharkan. Eshakanjir degan soʻzni oʻqib, yozda achchiq boʻladigan, qishgacha turib, keyin taʼm kiradigan olma xalq tilida eshakolma deyilishi yodimga tushdi.
Bu mevani Turkiyada ham topish mumkin. U Oqdengizda tabiiy usulda yetishtiriladi. Gʻarbiy va Janubiy Onadoʻlida ham uchraydi. Qumanjir totli va suvli boʻladi.
Soʻzi isteʼmolda boʻlganidan bu meva oldin bizning oʻlkalarda ham boʻlgan va yeyilgan degan xulosaga kelish mumkin. Kaktus asosan qumli, qurgʻoqchil joylarda oʻsgani uchun anjir soʻziga qum soʻzi qoʻshilgani ehtimoli katta.
-
2023-02-01 08:30:00+00:00
Noyob soʻzlar: qumanjir
Balki, bu soʻzni birinchi marta eshitib turgandirsiz. U issiq mamlakatlarda oʻsadigan, etdor poyali, toʻp-toʻp tikanaklardan iborat bargli oʻsimlikni anglatadi. Baribir uncha tushunarli boʻlmadi-a? Hozir sinonimini aytaman, darrov fahmlaysiz. Gap siz-u bizga yaxshi tanish kaktus haqida ketyapti. Ha, kaktusning oʻzbekchasi qumanjir. Izohli lugʻatda ham, ruscha-oʻzbekcha lugʻatda ham bunga dalil bor. Ishlatmaganimiz uchun begonalashgan xolos.
Kaktus soʻzi yunoncha kaktos soʻzidan. U asliyatda tikanli yovvoyi oʻsimlik – qushqoʻnmasni anglatgan. Kaktus atamasini fanda ilk bor 1737-yili biolog olim Karl Len ishlatgan. U bu nom bilan barcha oʻtkir tikanli oʻsimliklarni nazarda tutgan.
🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Oʻzbekchasi boʻlaturib, ishlatilmaydi – oʻzimizning “begona” soʻzlar
🔹 “Namoz” soʻzining oʻzbekchasi
🔹 “Million”ning oʻzbekchasi nima?
-
2023-02-01 05:30:00+00:00
Qulf urishmi yoki qulp urish?
Qulp urmoq iborasini koʻp xato qoʻllaymiz. Hatto izohli lugʻatning oʻzi ham bir necha oʻrinlarda qulf urmoq shaklida yozgan. Biroq iborani sharhlaganda uni qulp urmoq koʻrinishida bergan. Ana shu birlamchi, albatta. Imlo lugʻatiga bu ibora qulp urmoq shaklida ham, qulf urmoq shaklida ham kiritilmagan.
Qulp urmoq iborasi ikki xil maʼnoga ega:
1️⃣ Gurkirab, avj olib koʻkarmoq; yashnamoq, gullamoq.
Gulzorda oʻsma, xina, rayhon va jambillar qulp urib yotibdi.
2️⃣ Koʻchma maʼnoda: barq urib rivojlanmoq, taraqqiy etmoq, gullab-yashnamoq.
Qulp urasan savlat toʻkib keng Osiyoga,
Mashʼal boʻlib nur sochasan sharqiy samoga.
T. Toʻla.
Qulf urmoq iborasi qulf ilmoq, qulf osmoq, qulf solmoq kabi maʼnolarga ega:
Ota eshikka qulf urib, bolani opichlaganicha, idora tarafga keta boshladi.
S. Ahmad, Ufq.
Birinchi iborani ham qulf urmoq shaklida qoʻllayversak-chi? Men mayli deyman-u, lugʻat koʻnmaydi-da 😉.
📌 Demak:
Gullar qulp urib yashnadi, eshikka qulf urdi ✅
Gullar qulf urib yashnadi, eshikka qulp urdi ❌
-
2023-02-11 15:30:00+00:00
Hazir boʻling: “hazir” nima degani?
Hazir arab tilidan oʻzlashgan, asliyatda ehtiyotkor; hushyor; ehtiyotkorlik bilan ish tutadigan kabi maʼnolarni anglatadi. Oʻzbek tilida mustaqil qoʻllanmaydi. Faqat hazir boʻlmoq shaklida ishlatiladi va u soʻzlashuv tiliga xos. Ibora ehtiyot boʻlmoq, oʻzini saqlamoq maʼnosiga ega:
Bahor oylari tut pishganda men ustiga chiqib qoqardim. Pastda boʻlsa:
-Hoy, bolam, hazir boʻl! Koʻzingga qara! – deyishib oyim bilan dadam chodir tutib turishardi.
H. Nazir, “Koʻkterak shabadasi”.
-
2023-02-12 13:00:00+00:00
Magnituda va ball: farqi nimada?
Bu ikki tushuncha koʻpincha farqlanmaydi va bu OAVlarda ham kuzatiladi. Aslida ikkisi ikki xil tushuncha.
Zilzila magnitudasi – zilzila payti seysmik toʻlqinlar shaklida ajralib chiqadigan energiya oʻlchovi. Magnitudaning ilk shkalasini 1935-yili amerikalik olim Charlz Rixter taklif etgan, shu sababli magnituda darajasi Rixter shkalasi deb ataladi.
Rixter shkalasi 1 dan 9,5 gacha oraliqda boʻladi. Bunda seysmograf yoki seysmometr qayd qilgan tebranishlar hisobga olinadi. Bu tushunchani koʻpincha zilzila intensivligi shkalasi bilan adashtirishadi.
Zilzila sodir boʻlganda dastlab uning magnitudasi aniq boʻladi, chunki uni seysmograf qayd etadi. Intensivlik shkalasi esa keyinroq – zilzila oqibatlari aniq boʻlgach, oʻrnatiladi.
Zilzila intensivligi shkalasi – yer yuzidagi silkinishlar kuchi oʻlchovidir. Bunda yer ostidagi qalqinishlar emas, aynan yuz yuzasidagi tebranishlar hisobga olinadi. Bu shkala ballda oʻlchanadi. Turli mamlakatlarda turlicha uslublar qoʻllanadi. AQSH, Yevropa va Rossiyada 12 ballgacha boʻlgan shkala qoʻllanadi, biroq ularning har biri alohida uslubga asoslanadi. Yaponiyada meteorologiya agentligining 7 ballik shkalasi amal qiladi.
-
2023-02-14 15:20:00+00:00
“Boburnoma” – mardona kitob
Bundan 10−12 yil avval kitob bilan tanishgan ekanman. Kecha varaqlab koʻrsam, 2009-yili sotib olgan ekanman 90-yillarda chiqqan nashrini. Bundan keyin sifatli chop etilgan nashrini uchratmadim.
“Boburnoma”ni oʻqisangiz, muallifning shaxs, inson sifatida kimligiga guvoh boʻlasiz eng avval. Joʻmardligi, mardonaligi yaqqol koʻrinadi. Asarning oʻzidan ham mardonalik yogʻilib turadi. Toʻgʻri, Boburning ham qusuri, ayblari bor. Lekin eng muhimi, u oʻzining oldida adolatli, xatolaridan xulosalar chiqara oladi.
Qaniydi Boburning koʻp xususiyatlari oʻzimda, boshqalarda ham boʻlsa! Hukmdor uchun adolat, jasorat, himmat eng muhimi.
Kimdir nima kitob oʻqisam ekan deb soʻrasa, hech ikkilanmay, Bobur memuarini tavsiya qilgan boʻlardim. Naf va zavq berolgan kamyob kitoblardan biri. Toʻgʻri, til toʻsigʻi bor, lekin 25−30 betdan keyin qiyinchilik kamayadi.
“Boburnoma” asari haqidagi taassurotlarimni gazeta.uz nashri bilan oʻrtoqlashgan edim. Nashr savollariga “Maʼrifat” gazetasi bosh muharriri Husan Nishonov, yozuvchi Bahodir Qobul va men javob berganmiz. Koʻrsatuvni Charos Nizomiddinova tayyorlagan.
Maqola:
👉 https://www.gazeta.uz/uz/2023/02/14/zahiriddin-muhammad-bobur/
Video:
👉 https://www.youtube.com/watch?v=UMszoYPdCqM
🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Ham sanga tashvish ozroq boʻlur va ham oʻqugʻuchigʻa”
🔹 “Parol” uchun yana bir variant: oʻron
🔹 “Aka” soʻzining lugʻaviy maʼnosi nima?
🔹 “Juma” soʻzining maʼnosi
-
2023-02-15 15:00:00+00:00
Amaliyot: loʻnda ifodalang
Mazmunni loʻnda ifodalash mumkin boʻlgan paytda jumlani lagʻmonga oʻxshatib choʻzmaslik kerak. Matndan parcha:
...Avtomobil vaqtinchalik jarima maydoniga joylashtirilgan. Hozirda xavfli harakatlarni amalga oshirib, qoidabuzarlik sodir etgan ikki fuqaroning shaxsiga aniqlik kiritish ishlari olib borilmoqda.
Qiya-qalin harflardagi qismni yanada choʻzish mumkin: aniqlik kiritishni amalga oshirish ishlari olib borilishi yuz bermoqda 🤦🏻♂️.
Bundan-da uzaytiraman desangiz:
Yuz bermoqda = yuz berish jarayoni ketmoqda 🔨 🤯
Tajribali muharrirlar shaxsiga aniqlik kiritish ishlari olib borilmoqda qismini shaxsiga aniqlik kiritilmoqda / shaxsi aniqlanmoqda deb tahrirlaydi.
Alohida maʼno tashimaydigan soʻz va iboralardan bemalol voz kechish, ifodani jonli tilga yaqinlashtirish kerak. Men yuqoridagi parchani bunday bergan boʻlardim:
...Avtomobil jarima maydoniga joylashtirilgan. Xavfli harakatlar qilib, qoidabuzarlik sodir etgan ikki fuqaroning shaxsiga aniqlik kiritilyapti.
Yoki:
...Avtomobil jarima maydoniga joylashtirilgan. Avtoulovni xavfli tarzda boshqargan ikki fuqaroning kimligi aniqlanyapti.
👉 Siz qanday loʻnda variant taklif qilgan boʻlardingiz? Izohlarda qoldiring.
-
2023-02-16 14:00:00+00:00
Juft so'z va takror so'zlar imlosi
“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Unda juft va takror soʻzlar imlosi, eʼtibor qaratish kerak boʻlgan oʻrinlar haqida gap borgan.
Yuqoridagi testlarning javoblari nega toʻgʻri yoki xatoligini shu lavha orqali yaxshiroq tushunib olish mumkin.
👉 https://youtu.be/acf9I1MVDbA
-
2023-02-17 12:00:00+00:00
Dahliz va yoʻlak: farqi nimada?
Qurilish firmalarining reklamalar va xonadon tarhlarini oʻzbekchada berayotgani quvonarli, albatta. Biroq kopirayterlar yoki reklama mutaxassislari baʼzan yanglish soʻzni ishlatib qolyapti.
Ruschada прихожая degan tushuncha bor. Oʻzbeklar bu soʻzni juda yaxshi koʻradi va ogʻzaki tilda prixojka tarzida qoʻllaydi. Vaholanki, uning oʻzbekcha muqobili bor. Asli forscha boʻlsa-da, oʻzbekchalashib ketgan va tilimizda asrlardan beri qoʻllanadi. Uni sizu biz ham ishlatganmiz, eshitganmiz – dahliz. Dahliz faqat hovlili uylarda boʻlmaydi. Koʻp qavatli binolarda ham dahlizlar va dahliz oʻrnidagi xonalar bor. Uyning kiraverishiga qurilgan, odatda poyabzal va ust kiyimlar yechib kiriladigan birinchi xona ana shu dahlizdir.
Reklama matnlari va uy loyihalarida prixojkani dahliz deb berish kerak, yoʻlak emas. Yoʻlak soʻzi koridorni ifodalaydi.
📌 Demak, shu soʻzlarga ishi tushadiganlar eʼtiborga olib qoʻyasiz:
Prixojaya, prixojka – dahliz. ✅
Koridor – yoʻlak. ✅
-
2023-02-18 15:35:00+00:00
Taktika
Kanadaning Britaniya Kolumbiyasi deb atalgan viloyatida daraxt kesish boʻyicha navbatdagi jahon chempionati oʻtkazildi. Finalga kanadalik va norvegiyalik kesuvchi chiqdi.
Ularning har biriga alohida oʻrmon maydoni ajratildi. Ertalab sakkizdan kechki soat toʻrtgacha kim koʻp daraxt kessa, oʻsha gʻolib boʻlishi belgilandi. Sakkizda hushtak chalindi va ikkovlon shaxt bilan ishga kirishdi. Ular bir daraxtni yiqitib, ikkinchisiga yugurar, daraxtlar adadini iloji boricha koʻpaytirishga urinardi. Bir payt kanadalik kesuvchi sherigi tomon tinchib qolganini payqadi, bu qulay imkoniyatdan foydalanib qolish uchun yanada gʻayratga mindi.
Soat toʻqqiz boʻlganda norvegiyalik yana ishga tushdi. Raqiblar oldingiday tinimsiz daraxt kesar, gursillab yiqilgan ogʻochlarning ovozi ketma-ket eshitilib turardi. Soat oʻnta kam oʻnda norvegiyalik yana ishini toʻxtatdi. Kanadalik esa raqibining sustkashligidan bu safar ham foydalanib qolish uchun ishlashda davom etdi.
Roppa-rosa oʻnda norvegiyalik qayta ish boshladi. Oʻnta kam oʻn birgacha toʻxtov nimaligini bilmadi. Kanadalikning yuragi borgan sari hapriqib ketar, yaqinlashib kelayotgan gʻalaba quvonchi butun vujudini qamrab olgandi. Bellashuv kun boʻyi shu tartibda davom etdi. Norvegiyalik har soatda oʻn daqiqa toʻxtar, kanadalik esa ishlardi.
Nihoyat musobaqa tugaganini bildiruvchi hushtak chalindi. Kanadalik kesuvchi gʻolib boʻlganiga yuz foiz ishonar, oʻzida yoʻq shod edi. Biroq hisob-kitoblar uning yutqazganini koʻrsatdi. Natijadan hayratga tushgan kanadalik:
– Qanaqa qilib bunday boʻldi? – dedi norvegiyalikka. – Axir har soatda oʻn minutga ishni toʻxtatding. Eshitib-bilib turdim. Mendan koʻproq daraxt kesishga qanday ulgurding? Tasavvurga sigʻmaydi, boʻlishi mumkin emas!
– Aslida hammasi juda oddiy, – dedi norvegiyalik. – Toʻgʻri, men har soatda oʻn daqiqa hordiq chiqardim. Sen daraxt kesish bilan band boʻlgan mana shu oʻn daqiqada men har safar boltamni oʻtkirlab oldim.
👉 Ibratli hikoyalardan
“Yosh kuch” jurnalida chop etilgan.
-
2023-02-19 06:00:00+00:00
Juft soʻz va takror soʻzlar imlosi | 5-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari
👉 YouTubeʼda koʻrish
-
2023-02-20 15:55:32+00:00
Uchkoʻprik shevasiga xos soʻzlardan
❇️ Boʻriq – makka yoki joʻxori poyasining mol-qoʻy yeganidan soʻng qolgan bargsiz qismi.
Yoz kunlari tandirni boʻriq yoqib ham oqartirish mumkin.
❇️ Dimiqtirmoq – boshini suvga tiqib, suv yuttirmoq, shu yoʻl bilan qiynamoq.
Aka, anavini qarang, dimiqtiraman deyapti.
❇️ Yemgish – til-jagʻli, oʻzining gapini maʼqullab turaveradigan odam.
E-e, gʻirt yemgish ekansiz-ku! Koʻrganni eshitgan yengibdi, deb shuni aytishsa kerak-da!
❇️ Jippangʻ – toʻla, labigacha toʻldirilgan, toʻkilay-toʻkilay deb turgan.
Paqirni jippangʻ qilib qoʻygan ekansan, choʻmich solgan edim, suvi toʻkildi.
❇️ Kesmaldak – bargsiz, quruq tut novdasi.
Kesmaldaklarni bostirmaning tomiga bosib qoʻydik.
❇️ Lashim – yirik-mayda aralash, yoppasiga.
Limonni lashim oʻn ming soʻmdan sotdik.
❇️ Katta – boboga shunday murojaat qilinadi. “Katta ota” iborasining qisqartmasi boʻlsa kerak. Biroq bu soʻz hozir isteʼmoldan chiqib ketyapti. Uning oʻrniga “opoqi”, “opoqdada”, “bobo” soʻzlari ishlatilyapti.
Kattam bir umr dehqonchilik qilib oʻtgan.
❇️ Nushqut – nishxurd, yem-xashak, oʻt qoldigʻi.
Yangiqoʻrgʻondan olib kelgan qoʻyim juda yaxshi chiqdi, umuman nushqut chiqarmaydi.
❇️ Ozitqi – adashtirib, yoʻldan ozdiruvchi maxluq, ajina.
“Bemahalda yurma, ozitqi ozdirib ketadi”, deb tayinladi enam.
❇️ Otaqari – kattalarning gapiga aralashib, aql beradigan bolaga nisbatan ishlatiladi.
“Tushunmagan narsangga otaqarilik qilma, bolam”, – dedi enam.
❇️ Palgʻari – uzum navdasini yerga koʻmib, boshqa joyga oʻtqazish. Yerga koʻmilgan qism kelajakda tomirga aylanadi va tok kuchli oziqlanadi.
Bugun oʻn tup uzumni palgʻari qildim.
❇️ Poldir – dovdir, qoʻpol harakat bilan yon-atrofidagi narsalarni agʻdar-toʻntar qilib yuradigan odamga nisbatan ishlatiladi.
Buncha poldiraysan? Sendaqa poldirni koʻrmaganman, bir chekkada turgan obdastani agʻdarib ketganingni qara!
❇️ Polpis – kir-chir, oʻziga eʼtiborsiz yuradigan odam.
Polpisga oʻxshaysan-a! Kiygan kiyiming – bir ahvol, yagʻiri chiqib yotibdi!
❇️ Poʻnka – qargʻani shu nom bilan ham atashadi.
Hozir poʻnkalar yozda ham uchib ketmayapti.
❇️ Sumalanmoq – lapashanglik, lanjlik qilmoq. Menimcha, bu soʻz “sumalak” soʻzi bilan oʻzakdosh. Sumalak juda sekin pishadi, suyuq boʻladi. Odatda, lavangtabiat odamlar atalaga ham oʻxshatiladi.
Buncha sumalanasan, tezroq yursang-chi!
❇️ Soʻltamat – biror ishni eplamay, doim boʻshashib yuradigan odam.
Soʻltamat boʻlma, qadamingdan oʻt chaqnasin, oʻt!
❇️ Uchelish – “T” shaklidagi uch yoʻl tutashmasi, bir tomoni berk chorraha.
Uchelishda oʻrtogʻim Umidjonni koʻrib qoldim.
❇️ Qapishtirmoq – futbol oʻyinida toʻpni raqibga qarata qattiq zarb bilan yoʻnaltirmoq. Koʻpincha katta yoshlilar kichiklarni qapishtirib, qoʻrqitadi. Shu orqali oson aldab oʻtib, gol urishga harakat qiladi.
“Jonli devorga turmayman, qapishtiradi”, dedi u akasiga.
❇️ Qiyratmoq – shoʻxlik qilib qiynamoq.
Gulchehraning oʻgʻli juda shoʻx boʻlibdi, onasini kuni boʻyi qiyratadi.
❇️ Gʻijirqum – ariq ostida yigʻilib qoladigan mayda qum. Bu soʻz oʻrnida “shilqum” soʻzi ham ishlatiladi.
Sotib olsang, ortib qoladi. Bu yerni suvagani Qilovlidan gʻijirqum olib kelsang ham yetadi.
❇️ Hoʻpitmoq – choʻmilmoq.
Bugun Mingbuloqqa hoʻpitgani boramiz.
“Yoshlik” jurnalida chop etilgan.
👉 Bu soʻzlar oʻrnida sizning shevangizda qanday soʻzlar ishlatiladi? Izohlarda qoldiring.
-
2023-02-21 15:00:00+00:00
Agar gapirmaganingga bir marta afsuslansang, sukut saqlamaganingdan yuz bor nadomat chekasan.
Lev Tolstoy
-
2023-02-22 12:30:00+00:00
-
2023-02-23 17:20:17+00:00
Oʻzbekcha yozing
Rasmdagi ogohlantirish kutubxonadagi eʼlon ekan. Oʻzlashma soʻz turdosh ot boʻlsa, oʻzbek tili imlosiga koʻra yoziladi. Qandaydir mashhur firma yo mahsulotning atab qoʻyilgan nomidagina istisno qilish mumkin. Mabodo biz yozmoqchi boʻlgan olinma soʻz hali lugʻatlarga kirmagan boʻlsa, talaffuzi asos qilib olinadi.
Noutbuk favqulodda yangi oʻzlashma emas. Allaqachon lugʻatlarimizdan joy olib ulgurgan.
Jumlani ham qisqa-loʻnda tuzsa boʻladi. Kompyuter elektr tarmoqlari degan ibora gʻaliz.
📌 Demak:
Noutbuk ✅
Notebook ❌
Jumla:
Noutbuk va telefonlaringizni elektr manbalariga ulamang.
* Rasm obunachilardan.
P.S. Noutbuk yoki telefonining quvvati tugab qolgan odam nima qiladi? Uyga ketaveradimi?
🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Sifatlovchili oʻzlashma soʻzlar imlosi
🔹 H tovushli oʻzlashma soʻzlar imlosi
🔹 Charlzmi yo Karl?
🔹 QR kod
🔹 Islohtalab imlo: yonma-yon undoshlar
-
2023-02-24 16:15:24+00:00
Qoplonning tishi ogʻrib turgandagina echki qarzini soʻrab kelishi mumkin.
Afgʻon xalq maqoli